Hạ đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường

Hạ đường huyết là gì?

Hạ đường huyết là tình trạng đường huyết trong máu giảm thấp hơn bình thường, thường được định nghĩa là dưới 70 mg/dL (3,9 mmol/L).

Glucose là nguồn năng lượng chính của não và cơ thể. Khi lượng đường giảm quá thấp, các cơ quan không được cung cấp năng lượng đủ để hoạt động, có thể gây ra mất ý thức, co giật hoặc thậm chí tử vong nếu không được xử trí kịp thời.

Ở người đái tháo đường, hạ đường huyết thường là biến chứng của điều trị, đặc biệt khi sử dụng insulin hoặc thuốc hạ đường huyết dạng uống như nhóm sulfonylurea.

Nguyên nhân gây hạ đường huyết ở người đái tháo đường

Nguyên nhân chính là mất cân bằng giữa liều thuốc, bữa ăn và mức hoạt động thể lực.
Bảng dưới đây giúp bạn hiểu rõ hơn:

Nguyên nhân	Giải thích
💉 Dùng quá liều insulin hoặc thuốc hạ đường huyết	Khi tiêm insulin hoặc uống thuốc nhiều hơn nhu cầu, lượng đường sẽ giảm nhanh.
🍽️ Bỏ bữa hoặc ăn quá trễ	Thuốc vẫn hạ đường huyết trong khi không có năng lượng từ thức ăn.
🏃 Vận động nhiều hơn bình thường	Cơ thể sử dụng nhiều glucose hơn; nếu không bổ sung thêm năng lượng, dễ bị tụt đường.
🍷 Uống rượu khi đói	Rượu ức chế gan phóng thích glucose, làm giảm đường huyết.
🧬 Phối hợp nhiều thuốc hạ đường huyết	Một số thuốc khi kết hợp có thể làm tăng tác dụng hạ đường huyết.
🏥 Suy gan hoặc suy thận	Thuốc bị đào thải chậm, tác dụng kéo dài gây hạ đường huyết muộn.

Cơ thể phản ứng thế nào khi bị hạ đường huyết?

Khi đường huyết giảm, cơ thể sẽ phóng thích các hormone như adrenaline và glucagon để tăng đường trở lại.

Adrenaline gây ra các triệu chứng sớm như run tay, đổ mồ hôi; còn glucagon giúp gan phóng thích glucose vào máu.

Tuy nhiên, ở người bị đái tháo đường lâu năm, đặc biệt là người tiêm insulin lâu ngày, các dấu hiệu cảnh báo sớm có thể bị mất đi – tình trạng này gọi là “hạ đường huyết không cảnh báo” (hypoglycemia unawareness), rất nguy hiểm vì người bệnh không cảm nhận được cơn hạ đường cho đến khi quá muộn.

Dấu hiệu nhận biết hạ đường huyết

🩺 1. Triệu chứng sớm của hạ đường huyết (do kích thích hệ thần kinh giao cảm)

• Run rẩy, tay chân yếu
• Hồi hộp, tim đập nhanh
• Đổ mồ hôi lạnh, da ẩm
• Cảm giác đói cồn cào
• Lo lắng, bồn chồn, dễ cáu gắt

🧩 2. Triệu chứng muộn (do thiếu đường lên não)

• Choáng váng, lú lẫn
• Nhìn mờ, nói khó
• Đau đầu, yếu sức
• Co giật, hôn mê nếu không xử trí kịp

Lưu ý: Nếu bạn từng bị hạ đường huyết mà không nhận thấy dấu hiệu sớm, hãy trao đổi ngay với bác sĩ để điều chỉnh thuốc hoặc kế hoạch điều trị.

Chẩn đoán hạ đường huyết

Bệnh nhân được chẩn đoán hạ đường huyết khi thỏa cả 3 tiêu chí của tam chứng Whipple.

Tam chứng Whipple chẩn đoán hạ đường huyết:

• Có các triệu chứng hạ đường huyết như trên,
• Triệu chứng giảm hay mất sau khi ăn hay uống thực phẩm chứa carbohydrate,
• Đường glucose trong máu < 70 mg/dl.

Phân loại mức độ hạ đường huyết

Mức độ	Giá trị đường huyết	Đặc điểm lâm sàng	Cách xử trí
Mức 1	< 70 mg/dL (3,9 mmol/L)	Nhẹ – người bệnh còn tự xử trí được	Ăn hoặc uống đường ngay
Mức 2	< 54 mg/dL (3,0 mmol/L)	Trung bình – nguy hiểm	Người nhà cần hổ trợ bệnh nhân xử trí nhanh, theo dõi sát
Mức 3	Bất kỳ giá trị nào kèm mất ý thức hoặc co giật	Nặng – cần trợ giúp	Tiêm glucagon hoặc truyền glucose tĩnh mạch trong Bệnh viện

Cách xử trí hạ đường huyết – Quy tắc 15-15

🧃 Xử trí tại nhà (khi còn tỉnh táo)

1. Dùng 15g carbohydrate hấp thu nhanh, ví dụ:
   • 3–4 viên đường glucose
   • ½ ly nước ép trái cây hoặc nước ngọt có đường
   • 1 muỗng canh đường hoặc mật ong
   • 5–6 viên kẹo cứng

1. Chờ 15 phút, sau đó kiểm tra lại đường huyết.
2. Nếu vẫn dưới 70 mg/dL → lặp lại bước 1.
3. Khi đường huyết trở lại bình thường, ăn nhẹ thêm tinh bột + đạm (như bánh mì kèm sữa, cháo, cơm với thịt) để duy trì ổn định.

🚑 Trường hợp nặng – bệnh nhân hôn mê

• Không cho ăn uống qua miệng.
• Tiêm glucagon vào cơ hoặc dưới da (nếu có sẵn).
  • Liều glucagon dùng cho người lớn là 1mg 
  • Đối với trẻ em, cân nặng < 20kg liều glucagon là 0.5 mg.
  • Sau 15 phút tiêm glucagon, nếu bệnh nhân không tỉnh, có thể lập lại liều thứ 2.
• Tại bệnh viện: truyền glucose 25–50 mL dung dịch 50%.
• Gọi cấp cứu ngay nếu bệnh nhân không tỉnh sau 10–15 phút.

Hậu quả của hạ đường huyết

Hạ đường huyết làm gia tăng nguy cơ té ngã, tai nạn khi lái xe và nhiều chấn thương khác.

Ở người lớn tuổi, hạ đường huyết làm gia tăng nguy cơ sa sút trí tuệ.

Nhiều nghiên cứu lớn (ADVANCE, ACCORD …) đã cho thấy hạ đường huyết tăng các biến cố tim mạch, tử vong.

Cách phòng ngừa hạ đường huyết

Đối với người bệnh:

1. Không bỏ bữa, ăn đúng giờ, đặc biệt sau khi dùng thuốc hoặc tiêm insulin.
2. Kiểm tra đường huyết thường xuyên, trước và sau khi tập thể dục.
3. Giảm liều insulin khi tăng cường vận động.
4. Tránh uống rượu khi đói.
5. Luôn mang theo đường hoặc kẹo khi ra ngoài.
6. Hướng dẫn người thân và đồng nghiệp nhận biết và xử trí khi bạn bị hạ đường huyết.
7. Sử dụng thiết bị theo dõi đường huyết liên tục (CGM) hoặc bút insulin thông minh nếu có điều kiện.
8. Trao đổi với bác sĩ để chọn thuốc ít gây hạ đường huyết (như nhóm DPP-4i, SGLT2i, GLP-1 RA).

Đối với nhân viên y tế:

• Nguy cơ hạ đường huyết tăng thêm nếu phối hợp các thuốc khác với insulin hay nhóm sulfonylureas.
• Khuyến cáo nên phối hợp các nhóm thuốc ít gây hạ đường huyết với nhau, vd Metformin, ức chế DPP-4, ức chế SGLT-2..
• Cần đánh giá nguy cơ hạ đường huyết, nhận diện nguy cơ cao gây hạ đường huyết.
• Các Bác sĩ có thể đánh giá nguy cơ hạ đường huyết theo links sau: https://daithaoduong.com/danh-gia-nguy-co-ha-duong-huyet/
• Chọn liều insulin, sulfonylureas hết sức thận trọng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hãy đến gặp bác sĩ nếu:

• Bạn bị hạ đường huyết nhiều lần mỗi tuần.
• Có cơn hạ đường huyết mà không cảm nhận được dấu hiệu sớm.
• Đường huyết dao động quá lớn dù ăn uống đều.
• Mới thay đổi thuốc, chế độ ăn hoặc cường độ tập luyện.

Bác sĩ sẽ giúp bạn điều chỉnh liều insulin, xem lại thuốc đang dùng, hoặc lên kế hoạch ăn uống phù hợp hơn.

🧾 Tóm tắt

Hạ đường huyết là một biến chứng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa ở người đái tháo đường.
Việc nhận biết sớm triệu chứng, xử trí đúng cách, và theo dõi đường huyết thường xuyên là chìa khóa bảo vệ sức khỏe.
Đừng quên luôn mang theo đường hoặc kẹo ngọt, và đào tạo người thân biết cách giúp đỡ khi cần.

Tham khảo:

Glycemic Goals and Hypoglycemia: Standards of Care in Diabetes—2025

Các câu hỏi thường gặp về hạ đường huyết

LƯU Ý: Nội dung trong bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin y khoa và không thay thế cho tư vấn, chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi áp dụng.