Hướng dẫn khám bàn chân đái tháo đường bằng monofilament 10 gr

Bệnh lý thần kinh ngoại biên là một trong những biến chứng phổ biến và nguy hiểm nhất của đái tháo đường, có thể dẫn đến loét bàn chân và cắt cụt chi nếu không được phát hiện sớm.
Trong các phương pháp tầm soát, thử cảm giác bảo vệ bằng sợi monofilament 10 gram là công cụ đơn giản, rẻ tiền nhưng cực kỳ hữu ích.

Để tiết kiệm thời gian trong thực hành lâm sàng, mô hình “thử monofilament 3 điểm” đã được chứng minh là đủ độ nhạy và đặc hiệu trong phát hiện mất cảm giác bảo vệ.

📍 Mục tiêu khám bằng monofilament 10 gr

• Phát hiện sớm mất cảm giác bảo vệ (Loss of Protective Sensation – LOPS).
• Đánh giá nguy cơ loét bàn chân ở bệnh nhân đái tháo đường.
• Xác định nhóm bệnh nhân cần can thiệp sớm và tư vấn chăm sóc bàn chân.

👣 Vị trí 3 điểm tiêu chuẩn

Theo khuyến cáo của International Working Group on the Diabetic Foot (IWGDF) và nhiều hiệp hội đái tháo đường:

Mỗi bàn chân được thử tại 3 vị trí sau:

1. Ngón cái (mặt gan ngón I)
2. Đầu xương bàn I (phía trong gan chân)
3. Đầu xương bàn V (phía ngoài gan chân)

💬 Đây là ba vùng chịu áp lực và ma sát cao, thường bị tổn thương sớm nhất trong bệnh lý thần kinh ngoại biên.

Kỹ thuật thực hiện khám monofilament

🩺 Chuẩn bị trước khi khám với monofilament 10 gr

• Tư thế: Bệnh nhân nằm hoặc ngồi thoải mái, chân sạch và khô.
• Dụng cụ: Monofilament chuẩn 10 g (loại 5.07 SW). Thay mới sau 3–6 tháng hoặc khi sợi bị cong/gãy.
• Giải thích cho bệnh nhân:
• Trước tiên, đặt monofilament lên bàn tay của bệnh nhân ( hoặc ở khuỷu tay hoặc trán) để bệnh nhân thử cảm nhận cảm giác khi sợi monofilament chạm vào.
• Môi trường: Yên tĩnh, bệnh nhân nhắm mắt khi khám để tránh gợi ý bằng thị giác.

Chi tiết thực hiện khám monofilament 3 điểm

1. Yêu cầu bệnh nhân nhắm mắt và nói “có” khi cảm nhận được sợi chạm.
2. Đặt sợi vuông góc với da, ấn nhẹ đến khi sợi cong hình chữ “C” và giữ 1 giây.
3. Nhấc lên thẳng, không quẹt hoặc gõ.
4. Tổng thời gian từ lúc bắt đầu đưa vào -> tiếp xúc với da -> và lấy monofilament ra phải khoảng 2 giây.
5. Lặp lại thao tác 2 lần tại cùng 1 vị trí, nhưng xen kẽ với ít nhất một thao tác “giả” lúc đó không đặt monofilament vào vị trí cần khám (hỏi tổng cộng 3 lần cho mỗi vị trí).
6. Yêu cầu bệnh nhân trả lời “Có” khi cảm nhận được sợi chạm.
7. Ghi nhận kết quả từng điểm là “cảm nhận được” hoặc “không cảm nhận”.
8. Không thử trên vết chai, sẹo hoặc loét.
9. Thay đổi ngẫu nhiên thứ tự điểm giữa hai bàn chân để tránh bệnh nhân đoán trước.

📊 Cách đánh giá kết quả khám monofilament 3 điểm

• Còn cảm giác bảo vệ: ở từng vị trí nếu bệnh nhân trả lời đúng ở hai trong ba lần hỏi;
• Mất cảm giác bảo vệ ở từng điểm chạm: khi bệnh nhân trả lời sai ở hai trong ba lần hỏi.

Kết quả	Ý nghĩa lâm sàng	Hành động cần thiết
Cảm nhận được cả 3 điểm	Cảm giác bình thường	Tiếp tục tầm soát định kỳ hàng năm
Mất cảm giác 1 điểm	Nghi ngờ tổn thương nhẹ	Tư vấn chăm sóc chân, theo dõi sát
Mất cảm giác ≥2 điểm	Mất cảm giác bảo vệ (LOPS)	Chẩn đoán bệnh lý thần kinh ngoại biên, giáo dục phòng loét và chỉ định giày bảo vệ

Ưu điểm của test Monofilament 3 điểm

✅ Thời gian thực hiện nhanh (chỉ 1–2 phút)
✅ Dễ triển khai ở tuyến cơ sở hoặc phòng khám bận rộn
✅ Độ nhạy và đặc hiệu cao (85–90% so với test 10 điểm)
✅ Giúp phát hiện sớm bệnh nhân có nguy cơ loét bàn chân

🩺 Khuyến cáo thực hành

• Nếu kết quả nghi ngờ → lặp lại test 4 hoặc 10 điểm để xác nhận.
• Kết hợp đánh giá mạch máu ngoại vi (mạch mu chân, mạch chày sau, ABI).
• Hướng dẫn bệnh nhân tự kiểm tra bàn chân hằng ngày, giữ vệ sinh và cắt móng đúng cách.
• Ghi nhận kết quả đầy đủ trong hồ sơ bệnh án.

Lưu ý quan trọng về khám phát hiện mất cảm giác bảo vệ chân

• Luôn khám cả hai bàn chân.
• Không thử trên vùng chai da, loét, hoặc có biến dạng.
• Khuyến khích bệnh nhân tự kiểm tra chân hằng ngày và giữ vệ sinh, dưỡng ẩm da bàn chân.
• Có thể kết hợp thêm thử rung (âm thoa 128 Hz), nhiệt độ hoặc cảm giác kim châm để tăng độ chính xác.
• Các sợi monofilament có xu hướng mất lực bẻ cong tạm thời sau khi được sử dụng nhiều lần trong cùng một ngày hoặc mất vĩnh viễn lực bẻ cong sau một thời gian dài sử dụng.
• Tùy thuộc vào loại dây monofilament, chúng tôi khuyên bạn không nên sử dụng dây monofilament trong 24 giờ tiếp theo sau khi đánh giá 10-15 bệnh nhân và nên thay thế sau khi sử dụng trên 70-90 bệnh nhân.

Tham khảo:

Cách khám mất cảm giác bàn chân bằng phương pháo Light Touch – Chạm nhẹ

IWGDF Guidelines on the prevention and management of diabetic foot disease