Hiện tượng bình minh và hiệu ứng Somogyi

Hiện tượng bình minh và hiệu ứng Somogyi đều gây tăng đường trong máu, đặc biệt là vào buổi sáng trước khi ăn sáng, trên bệnh nhân đái tháo đường đang điều trị.

Hiện tượng bình minh

Hiện tượng bình minh là sự gia tăng đường trong máu trên cơ thể của một người bình thường trước khi thức dậy.

Vào những giờ sáng sớm, sau một đêm yên ngủ, lượng đường cơ thể sẽ giảm xuống, khi đó các hormone trong cơ thể( hormone tăng trưởng, cortisol, và catecholamine ) sẽ gia tăng, tác động đến gan để sản xuất ra một lượng lớn đường đưa vào máu.
Đối với đa số người bình thường, cơ thể sẽ sản xuất một lượng insulin vừa đủ để kiểm soát sự gia tăng lượng đường trong máu .

Đối với bệnh nhân đái tháo đường, cơ thể không sản xuất đủ insulin, do vậy, lượng đường trong máu sẽ tăng lên vào buổi sáng ( trước khi ăn ).
Vì vậy mà đường huyết sẽ tăng lên vào thời điểm bình minh trong ngày trên bệnh nhân đái tháo đường, vì thế mà có tên là “ Hiện tượng bình minh”.

Hiệu ứng Somogyi

Nếu lượng đường trong máu giảm quá thấp vào thời điểm sáng sớm, theo cơ chế phản xạ tự nhiên của cơ thể, sẽ kích thích những hormon có tác dụng làm tăng đường huyết, như hormone tăng trưởng, cortisol, glucagon, và catecholamine, được phóng thích vào máu nhiều hơn.

Những hormon này giúp nâng lượng đường trong máu lên, tuy nhiên, khi việc gia tăng đường huyết quá mức sẽ dẫn đến lượng đường trong máu cao hơn bình thường vào buổi sáng.

Một ví dụ về hiệu ứng Somogyi là :

Một bệnh nhân tiêm insulin liều cao trước khi đi ngủ, điều đó làm cho lượng đường trong máu của bệnh nhân giảm thấp trong đêm.

Cơ thể của bệnh nhân phản ứng với lượng đường trong máu thấp bằng cách giải phóng những hormone gây tăng đường trong máu.

Những hormon này hoạt động quá mức gây tăng cao đường huyết vào buổi sáng.
 Nếu bác sỹ không nhận ra vấn đề này, xét nghiệm đường huyết buổi sáng tăng cao và quyết định tăng liều insulin buổi chiều tối cho bệnh nhân, kết quả là đường huyết trong đêm càng thấp, và hiệu ứng Somogyi xãy ra sẽ càng làm gia tăng đường huyết buổi sáng hơn nữa.

Làm thế nào để phân biệt tăng đường huyết buổi sáng do hiện tượng bình minh hay do hiệu ứng somogyi ?

Như vậy, hiện tượng bình minh và hiệu ứng Somogyi đều có kết quả giống nhau là gia tăng đường huyết buổi sáng, do những hormon làm gia tăng đường huyết ( hormon tăng trưởng, cortisol, catecholamin).

Sự khác nhau, đó là: hiệu ứng Somogyi là kết quả của hạ đường huyết trước đó, còn hiện tượng bình minh không có hạ đường huyết trước đó.

Để phân biệt, bạn cần kiểm tra lượng đường trong máu trước khi đi ngủ, đo đường huyết lúc 2:00-3:00 giờ sáng, và vào thời điểm sáng sớm.
Nếu lượng đường trong máu thấp tại thời điểm 02:00-03:00 , nghi ngờ hiệu ứng Somogyi .

Nếu lượng đường trong máu là bình thường hoặc cao tại thời điểm 02:00-3:00 , nó có khả năng hiện tượng bình minh.
Việc xác định tăng đường huyết do nguyên nhân nào rất quan trọng, vì sẽ quyết định việc điều trị: tăng liều hay phải giảm liều thuốc.