Phân biệt đái tháo đường type 1 và type 2

Đái tháo đường (ĐTĐ) là nhóm bệnh rối loạn chuyển hóa đặc trưng bởi tăng đường huyết mạn tính do thiếu insulin tuyệt đối hoặc tương đối.

Hai thể bệnh thường gặp nhất là:

• Đái tháo đường type 1 (T1DM) – chiếm khoảng 5–10%.
• Đái tháo đường type 2 (T2DM) – chiếm khoảng 90–95%.

Mặc dù cùng dẫn đến tăng glucose máu, cơ chế bệnh sinh – lâm sàng – điều trị giữa hai type hoàn toàn khác nhau. Việc phân biệt chính xác có ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán, điều trị và tư vấn bệnh nhân.

1. Nguyên nhân – Cơ chế bệnh sinh

1.1. Đái tháo đường Type 1 (T1DM)

Đái tháo đường type 1 – T1DM là tình trạng hủy hoại tế bào beta tụy, chủ yếu do cơ chế tự miễn.

Cơ chế chính

• Tế bào beta bị phá hủy gần như hoàn toàn → thiếu insulin tuyệt đối.
• Các kháng thể tự miễn thường gặp:
  • Anti-GAD65
  • IA-2A
  • ZnT8
  • IAA (ở trẻ em)

Yếu tố nguy cơ

• Di truyền gen HLA-DR3, DR4.
• Yếu tố môi trường (virus, nhiễm trùng, stress).
• Thường gặp ở trẻ – thanh thiếu niên nhưng mọi lứa tuổi đều có thể mắc.

1.2. Đái tháo đường Type 2 (T2DM)

Ở T2DM, bệnh sinh chủ yếu gồm đề kháng insulin kết hợp suy giảm tiết insulin tiến triển.

Cơ chế chính

• Đề kháng insulin ở gan, cơ, mô mỡ → tăng sản xuất glucose ở gan và giảm hấp thu glucose.
• Tế bào beta mệt mỏi – giảm dần khả năng tiết insulin theo thời gian.
• Tăng glucagon không phù hợp.
• Rối loạn incretin (GLP-1, GIP).

Yếu tố nguy cơ

• Béo phì (đặc biệt béo bụng).
• Lối sống ít vận động.
• Di truyền mạnh (gia đình có bố mẹ, anh chị bị đái tháo d9u77ng2 type 2 – T2DM).
• Hội chứng chuyển hóa, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu.
• Tuổi trung niên – cao tuổi, nhưng đang trẻ hóa nhanh.

2. Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng tiểu đường Type 1

• Khởi phát cấp tính: vài tuần.
• “4 nhiều”: uống nhiều – tiểu nhiều – ăn nhiều – sụt cân nhanh.
• Dễ nhiễm toan ceton (DKA) ngay tại thời điểm chẩn đoán.
• Bệnh nhân thường không béo.

Triệu chứng tiểu đường Type 2

• Khởi phát âm thầm – kéo dài nhiều năm.
• Phần lớn không triệu chứng, phát hiện tình cờ.
• Có thể có các triệu chứng tiểu đường: mệt mỏi, tiểu đêm, tiểu nhiều, ăn nhiều, nhìn mờ.
• Thường thừa cân – béo phì.
• Một số trường hợp nhập viện vì HHS (thường ở người lớn tuổi).

3. Chẩn đoán phân biệt Tiểu đường Type 1 với Type 2

3.1 Tiêu chuẩn chẩn đoán chung (ADA 2024–2025)

Áp dụng cho cả T1DM và T2DM:

• FPG ≥ 126 mg/dL (≥ 7.0 mmol/L)
• HbA1c ≥ 6.5%
• OGTT 2h ≥ 200 mg/dL
• Glucose bất kỳ ≥ 200 mg/dL kèm triệu chứng tăng đường huyết

3.2 Dấu hiệu gợi ý Type 1

Dấu hiệu	Đặc điểm
Tuổi	Trẻ em, thanh thiếu niên; người lớn vẫn có thể mắc
BMI	Bình thường hoặc gầy
Khởi phát	Nhanh, rầm rộ
Triệu chứng	Nhiều – gầy sút nhanh
Ceton niệu	Dương tính
Tự miễn	Anti-GAD, IA-2A, ZnT8 dương tính
C-peptide	Giảm rất thấp

3.3 Dấu hiệu gợi ý Type 2

Dấu hiệu	Đặc điểm
Tuổi	Trung niên – người già; hiện nay trẻ hóa
BMI	Tăng (béo bụng)
Khởi phát	Âm thầm
Triệu chứng	Ít hoặc không có
Ceton niệu	Thường âm tính
Tự miễn	Âm tính
C-peptide	Bình thường hoặc tăng (giai đoạn đầu)

---

4. Điều trị Type 1 khác type 2

Type 1: Điều trị bắt buộc bằng Insulin

• Insulin là bắt buộc, không có thuốc uống thay thế.
• Phác đồ thường dùng:
  • Basal–Bolus (analog nhanh + nền).
  • Bơm insulin (CSII).
• Giáo dục:
  • Đếm carbohydrate.
  • Theo dõi đường huyết liên tục (CGM).
  • Nhận biết DKA, điều chỉnh insulin khi bệnh.

Type 2: Điều trị phối hợp nhiều phương thức

• Thay đổi lối sống: giảm cân, vận động.
• Thuốc uống:
  • Metformin
  • SGLT2i
  • GLP-1RA
  • DPP-4i
  • TZD
  • Sulfonylureas
• Insulin khi:
  • HbA1c rất cao.
  • Triệu chứng tăng glucose rõ.
  • Suy kiệt tế bào beta.
• Điều trị bệnh đi kèm: THA, rối loạn lipid máu, béo phì.

5. Bảng so sánh tổng hợp Tiểu đường type 1 và Type 2

Tiêu chí	Type 1	Type 2
Tỷ lệ	5–10%	90–95%
Nguyên nhân	Tự miễn phá hủy tế bào beta	Đề kháng insulin + giảm tiết insulin
Tuổi khởi phát	Trẻ, thanh thiếu niên	>40 tuổi (đang trẻ hóa)
BMI	Bình thường/gầy	Thừa cân–béo phì
C-peptide	Rất thấp	Bình thường/tăng (giai đoạn đầu)
Kháng thể tự miễn	Dương tính	Âm tính
Ceton	Dễ dương tính	Ít gặp
Nguy cơ DKA	Cao	Thấp (HHS nhiều hơn)
Điều trị	Insulin bắt buộc	Thay đổi lối sống + thuốc uống + insulin khi cần
Tiến triển	Nhanh	Từ từ

6. LADA – Type 1 khởi phát muộn phân biệt với đái tháo đường type 2

LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults) là dạng tự miễn giống type 1 nhưng khởi phát ở người lớn.

Dấu hiệu nhận biết LADA

• Tuổi > 30.
• Gầy hoặc BMI bình thường.
• Khởi phát ban đầu giống T2DM nhưng xấu nhanh dù điều trị đúng.
• Kháng thể GAD65 dương tính.
• C-peptide giảm dần.

Việc chẩn đoán LADA giúp tránh sử dụng sai thuốc, ưu tiên insulin sớm.

7. Biến chứng bệnh đái tháo đường

Cả T1DM và T2DM đều gây:

• Mắt: võng mạc
• Thận: bệnh thận ĐTĐ
• Thần kinh: đa dây thần kinh
• Tim mạch: xơ vữa, nhồi máu

T2DM có nguy cơ tim mạch – đột quỵ cao hơn, do kèm tăng HA, rối loạn lipid.

FAQ – Câu hỏi thường gặp về phân biệt Type 1 vs Type 2

LƯU Ý: Nội dung trong bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin y khoa và không thay thế cho tư vấn, chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi áp dụng.