Tổng Quan Về Thuốc Điều Trị Tiểu Đường dạng Uống (Cập Nhật 2025)

Thuốc điều trị đái tháo đường đường uống (Oral Antidiabetic Drugs – OADs) là nền tảng trong điều trị đái tháo đường type 2 (ĐTĐ type 2).
Mục tiêu của các thuốc này bao gồm:

• Giảm đường huyết lúc đói và sau ăn.
• Tăng nhạy cảm với insulin.
• Giảm biến chứng tim mạch, thận, thần kinh và võng mạc.

Tùy mức độ kiểm soát đường huyết, có thể dùng đơn trị liệu (một thuốc) hoặc phối hợp nhiều nhóm thuốc để đạt mục tiêu HbA1c cá thể hóa.

1. Metformin (Nhóm Biguanide)

Hoạt chất: Metformin hydrochloride

• Cơ chế:
  • Ức chế tân tạo glucose tại gan.
  • Tăng nhạy cảm insulin ở mô cơ và mô mỡ.
  • Giảm hấp thu glucose ở ruột.
• Hàm lượng thông dụng: 500 mg, 850 mg, 1000 mg (dạng thường hoặc phóng thích chậm XR).
• Chỉ định:
  • Thuốc đầu tay cho hầu hết bệnh nhân ĐTĐ type 2 (theo ADA & IDF).
  • Kết hợp với các nhóm thuốc khác (DPP-4i, SGLT2i).
• Ưu điểm: Không gây tăng cân, ít hạ đường huyết, có lợi tim mạch.

• Liều lượng:
  • Khởi đầu: 500 mg x 1–2 lần/ngày, dùng trong hoặc sau bữa ăn.
  • Tăng liều: mỗi 1–2 tuần tăng thêm 500 mg nếu dung nạp tốt.
  • Duy trì: 1500–2000 mg/ngày.
  • Tối đa: 2550 mg (IR) hoặc 2000 mg (XR).

Tên biệt dược: Glucophage, Metformin XR.
Chống chỉ định: eGFR < 30 mL/phút, suy gan, toan lactic.

2. Nhóm Sulfonylurea (Thuốc kích thích tiết insulin)

Hoạt chất: Gliclazide, Glimepiride, Glibenclamide.

• Cơ chế: Đóng kênh K⁺ phụ thuộc ATP ở tế bào β tụy → kích thích tiết insulin.
• Hàm lượng: 30 mg MR, 60 mg MR (Gliclazide), 2–4 mg (Glimepiride).
• Chỉ định:
  • Khi metformin không đủ kiểm soát HbA1c hoặ không dung nạp Metformin.
  • Bệnh nhân còn chức năng tế bào β tốt.
• Ưu điểm: Hiệu quả mạnh, giá rẻ, tác dụng nhanh.
• Nhược điểm: Gây hạ đường huyết, tăng cân, giảm hiệu quả theo thời gian.
• Thận trọng: Người cao tuổi, suy thận.
• Liều lượng:

Thuốc	Liều khởi đầu	Liều tối đa	Ghi chú
Gliclazide MR	30 mg mỗi sáng	120 mg/ngày	Uống trước bữa sáng.
Glimepiride	1 mg/ngày	8 mg/ngày	Tăng 1 mg mỗi 1–2 tuần.
Glibenclamide	2,5–5 mg/ngày	15 mg/ngày	Không dùng ở người cao tuổi.

Lưu ý:
Dễ gây hạ đường huyết, đặc biệt ở người già và bệnh nhân suy thận.

3. Nhóm Meglitinide (Kích thích insulin ngắn hạn)

Hoạt chất: Repaglinide, Nateglinide.

• Cơ chế: Kích thích tiết insulin ngắn hạn theo bữa ăn → kiểm soát đường sau ăn.
• Hàm lượng: 0.5–2 mg, uống trước bữa ăn.
• Chỉ định:
  • Kiểm soát đường huyết sau bữa ăn.
  • Phù hợp người có giờ ăn không cố định.
• Ưu điểm: Linh hoạt, phù hợp cho người có giờ ăn không cố định. Ít hạ đường huyết hơn sulfonylurea.
• Nhược điểm: Cần dùng nhiều lần/ngày.

• Liều dùng:

Thuốc	Liều khởi đầu	Liều tối đa	Ghi chú
Repaglinide	0,5 mg trước bữa ăn	16 mg/ngày	Bỏ liều nếu bỏ bữa.
Nateglinide	60 mg trước bữa ăn	120 mg x3 lần/ngày	Dùng trước ăn 15–30 phút.

4. Nhóm Thiazolidinedione (TZD)

Hoạt chất: Pioglitazone.

• Cơ chế:
  • Hoạt hóa thụ thể PPAR-γ → tăng nhạy cảm insulin tại mô cơ và mỡ.
  • Giảm sản xuất glucose ở gan.
• Hàm lượng: 15 mg, 30 mg.
• Chỉ định:
  • ĐTĐ type 2 có đề kháng insulin, béo phì, hội chứng chuyển hóa.
  • Dùng phối hợp với metformin hoặc DPP-4i.
• Ưu điểm: Hiệu quả bền vững, có thể cải thiện chức năng tế bào β.
• Tác dụng phụ: Phù, tăng cân, nguy cơ suy tim, gãy xương.
• Chống chỉ định: Suy tim độ III–IV (NYHA).
• Liều dùng:
  • 15–30 mg/ngày, tăng tối đa 45 mg/ngày.
  • Uống 1 lần/ngày, có thể phối hợp metformin.
• Chống chỉ định: Suy tim độ III–IV (NYHA).

5. Nhóm DPP-4 Inhibitor (Ức chế Dipeptidyl Peptidase-4)

Hoạt chất: Sitagliptin, Linagliptin, Saxagliptin, Vildagliptin.

• Cơ chế:
  • Ức chế enzyme DPP-4 → kéo dài tác dụng incretin (GLP-1, GIP).
  • Tăng tiết insulin phụ thuộc glucose và giảm glucagon.
• Hàm lượng: 50–100 mg/ngày.
• Chỉ định:
  • Khi metformin không đủ hiệu quả.
  • Linagliptin dùng an toàn cho bệnh nhân suy thận.
• Ưu điểm: Không tăng cân, ít hạ đường huyết, dùng 1 lần/ngày.
• Nhược điểm: Giá hơi cao .
• Liều dùng:

Thuốc	Liều chuẩn	Điều chỉnh theo chức năng thận
Sitagliptin	100 mg/ngày	eGFR 30–50: 50 mg; <30: 25 mg
Linagliptin	5 mg/ngày	Không cần chỉnh liều
Saxagliptin	5 mg/ngày	eGFR <45: 2,5 mg
Vildagliptin	50 mg x2/ngày	eGFR <30: 50 mg/ngày

6. Nhóm SGLT2 Inhibitor (Ức chế tái hấp thu glucose tại thận)

Hoạt chất: Empagliflozin, Dapagliflozin, Canagliflozin.

• Cơ chế:
  • Ức chế kênh SGLT2 ở ống thận gần, giúp tăng thải glucose qua nước tiểu → giảm đường huyết, giảm cân, hạ huyết áp, và bảo vệ tim – thận.
• Hàm lượng:
  • Empagliflozin: 10 mg, 25 mg
  • Dapagliflozin: 5mg, 10 mg
  • Canagliflozin: 100mg, 300 mg
• Chỉ định:
  • ĐTĐ type 2 có bệnh tim mạch, bệnh thận mạn, hoặc suy tim (theo ADA 2025).
• Ưu điểm: Giảm cân, giảm huyết áp, bảo vệ tim – thận.
• Tác dụng phụ: Nhiễm nấm sinh dục, mất nước, DKA thể ẩn (hiếm).
• Liều dùng:

Thuốc	Liều khởi đầu	Liều tối đa	Ghi chú
Empagliflozin	10 mg/ngày	25 mg/ngày	Giảm tử vong tim mạch.
Dapagliflozin	5 mg/ngày	10 mg/ngày	Dùng được khi eGFR ≥ 25.
Canagliflozin	100 mg/ngày	300 mg/ngày	Theo dõi DKA thể ẩn.

7. Nhóm Ức Chế α-Glucosidase

Hoạt chất: Acarbose, Miglitol.

• Cơ chế: Ức chế men α-glucosidase ở ruột → làm chậm hấp thu carbohydrate → giảm tăng đường sau ăn.
• Hàm lượng: 50 mg, 100 mg.
• Chỉ định: Tăng đường huyết sau ăn, phối hợp metformin hoặc sulfonylurea.
• Tác dụng phụ: Đầy hơi, chướng bụng, tiêu chảy nhẹ.
• Liều dùng:

Thuốc	Liều khởi đầu	Liều tối đa	Ghi chú
Acarbose	25 mg x3/ngày	100 mg x3/ngày	Uống trước bữa chính.
Miglitol	25 mg x3/ngày	100 mg x3/ngày	Tránh ở bệnh nhân suy thận nặng.

8. Các dạng phối hợp cố định (Fixed-Dose Combination)

Một số thuốc được phối hợp sẵn giúp giảm số lần uống và tăng tuân thủ điều trị:

• Metformin + DPP-4i:
  • Sitagliptin/Metformin (Janumet).
  • Linagliptin/Metformin (Trajenta Duo)
  • Vildagliptin/Metformin (Galvus Met)
• Metformin + SGLT2i:
  • Empagliflozin/Metformin (Synjardy).
  • Dapagliflozin/Metformin ( Xigduo)
• Linagliptin + Empagliflozin ( Gluxambi)
• Metformin + Sulfonylurea:
  • Glimepiride/Metformin (Perglim M2)
  • Glibenclamid/Metformin (Glucovance)

Ưu điểm: Tiện lợi, tăng hiệu quả kiểm soát HbA1c, cải thiện tuân thủ.

9. Lựa chọn thuốc điều trị tiểu đường phù hợp

Việc chọn thuốc tiểu đường cần cá thể hóa dựa vào:

• Mức đường huyết và HbA1c.
• Nguy cơ hạ đường huyết.
• Bệnh tim mạch, thận, cân nặng, bệnh lý động mạch xơ vữa và chi phí.

Lưu ý khi chỉ định thuốc hạ đường huyết uống

• Luôn bắt đầu liều thấp, tăng dần theo đáp ứng.
• Không phối hợp hai thuốc cùng cơ chế.
• Theo dõi chức năng thận khi dùng metformin, SGLT2i.
• Ưu tiên SGLT2i hoặc GLP-1RA cho bệnh nhân có bệnh tim, thận hoặc béo phì.
• Đánh giá HbA1c mỗi 3 tháng.

👉 Khuyến cáo ADA 2025:
Ưu tiên dùng SGLT2 inhibitor hoặc GLP-1 receptor agonist cho bệnh nhân có bệnh tim mạch, thận mạn hoặc suy tim, dù chưa dùng metformin.

10. Kết luận các thuốc hạ đường huyết uống

• Metformin vẫn là thuốc đầu tay cho hầu hết bệnh nhân đái tháo đường type 2.
• SGLT2i và DPP-4i là lựa chọn hiện đại, có lợi ích bảo vệ tim – thận và giảm cân.
• Cần cá thể hóa điều trị, kết hợp ăn uống – vận động – theo dõi định kỳ để đạt hiệu quả tối ưu.

BÀI BẠN CÓ THỂ QUAN TÂM:

Nhóm thuốc đồng vận GLP1: Ozemic , Saxenda, Rybelsus

Thuốc Insulin