Sống khỏe với bệnh đái tháo đường

Làm thế nào để sống khỏe mạnh với bệnh tiểu đường – Đái tháo đường ?

Khi lớn tuổi nguy cơ bị đái tháo đường sẽ tăng lên,

Thực tế, ở Mỹ cứ 4 người trên 60 tuổi, có 1 người bị bệnh đái tháo đường ( còn gọi là tiểu đường). Khi đã mắc bệnh đái tháo đường, bạn cần thay đổi rất nhiều trong cuộc sống.

Tài liệu ” SỐNG KHỎE VỚI BỆNH TIỂU ĐƯỜNG ” này sẽ cung cấp những thông tin giúp bạn kiểm soát bệnh đái tháo đường, phòng tránh hay làm chậm xuất hiện các biến chứng của bệnh đái tháo đường, có cuộc sống vui vẻ, hạnh phúc, lâu dài và tích cực.

KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

Sau khi ăn, thực phẩm sẽ được chuyển thành một loại đường, gọi là glucose.

Glucose sẽ cung cấp năng lượng cho cơ thể hoạt động. Tuy nhiên, để sử dụng glucose như nguồn năng lượng, cơ thể cần sản xuất ra insulin, insulin sẽ hoạt động như một chìa khóa, mở cánh cửa của các tế bào để glucose đi vào trong tế bào.

Khi bị đái tháo đường type 2 cơ thể không tạo ra đủ insulin và sử dụng insulin một cách hiệu quả.

Điều này sẽ làm cho tế bào không thể sử dụng glucose để tạo năng lượng, do vậy glucose vẫn còn ở lại và tăng cao trong máu.

Khi glucose trong máu tăng cao, sẽ gây tổn thương cho mắt, thận, hệ thống thần kinh và biến chứng loét, biến dạng bàn chân.

Bệnh nhân đái tháo đưòng cũng có nguy cơ cao bị tăng huyết áp, bệnh tim và đột quị, và rất nhiều biến chứng khác.

Chúng ta không thể điều trị hết hẳn bệnh đái tháo đường, nhưng có thể kiểm soát được bệnh. Cân bằng giữa chế độ ăn, tập thể dục và uống thuốc điều đặn sẽ giúp bệnh nhân kiểm soát được cân nặng, giữ mức đường glucose trong máu trong giới hạn cho phép. Điều này sẽ giúp ngăn chặn và cản trở các biến chứng của bệnh đái tháo đường.

Rất nhiều bệnh nhân sống khỏe với bệnh tiểu đường và trường thọ.

NGƯỜI BỆNH TIỂU ĐƯỜNG CHỌN THỨC ĂN LÀNH MẠNH NHƯ THẾ NÀO?

Chọn thức ăn nào? Bao nhiêu? Khi nào thì ăn?

Trong quá khứ, chế độ ăn cho bệnh nhân đái tháo đường bị hạn chế rất nhiều.

Bây giờ đã khác trước, không có công thức chung cho chế độ ăn dành cho bệnh nhân đái tháo đường. Chúng ta có thể thay đổi thực đơn để tạo ra những bữa ăn thú vị.

Phương pháp tốt nhất để bắt đầu cho việc lập thực đơn là ”Phương pháp đĩa” “Plate Method”. Bạn có thể sử dụng phương pháp đĩa này bất cứ lúc nào, khi bạn nấu ăn ở nhà hay ngay cả khi đi ăn bên ngoài.

Khi bắt đầu thay đổi về khối lượng thức ăn, bạn cũng nên bắt đầu lựa chọn thành phần thức ăn có lợi cho sức khỏe.

Tập trung vào nhóm thực phẩm rau không chứa tinh bột và thức ăn chứa ít tinh bột và thịt cá.

”Phương pháp đĩa” cũng giúp bạn biết được lượng trái cây, sản phẩm từ sữa ít béo và ngũ cốc nguyên hạt trong mỗi bữa ăn là bao nhiêu.

Hãy giữ bữa ăn khỏe mạnh và hạn chế mỡ, đường và muối trong các bữa ăn.

Những lời khuyên về thực phẩm thiết thực khi ăn bên ngoài

• Bắt đầu bữa ăn với nước súp, canh hay salad
• Yêu cầu để riêng nước sốt, không trộn sẵn vào thức ăn
• Chọn ra và trái cây để đĩa riêng
• Sử dụng ”Phương pháp đĩa”
• Khi thức ăn được mang đến, trước khi ăn nên chia thức ăn ra nhiều phần,
• Nếu phần thức ăn của bạn nhiều, hãy mang thức ăn về nhà và để dành cho bữa ăn khác
• Có gắng tránh ăn buffet và tránh cố ăn hết thức ăn mà mình đã gọi
• Nếu muốn ăn tráng miệng, bạn hãy chia bớt phần ăn tráng miệng của mình cho bạn bè hay người thân.

CÁCH ĂN THEO PHƯƠNG PHÁP ĐĨA:

Cách ăn theo phương pháp đĩa giúp sống khỏe với bệnh tiểu đường

Duy trì cân nặng của bạn

Nếu bạn đang thừa cân, giảm cân có thể giúp cải thiện đường huyết

Bạn không phải giảm rất nhiều trọng lượng để bắt đầu thấy kết quả. Chỉ cần giảm 4,5 đến 7kg là có thể cho thấy sự khác biệt.

Có rất nhiều cách để giảm cân. Ăn theo ”Phương pháp đĩa” cũng có thể giúp giảm cân.

Chìa khóa để giảm cân một cách khỏe mạnh là giảm cân dần dần.

Tránh chế độ ăn kiêng khắc nghiệt, và trên hết, hãy làm theo các hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên viên dinh dưỡng để tạo ra một chế độ ăn uống phù hợp với bạn.

NGƯỜI BỆNH TIỂU ĐƯỜNG HOẠT ĐỘNG THỂ LỰC NHƯ THẾ NÀO

Vận động là một phần của cuộc sống lành mạnh và giúp kiểm soát bệnh đái tháo đường. Bất kỳ loại hoạt động thể chất nào cũng giúp giảm đường trong máu

Những lợi ích khác bao gồm:

• Cải thiện HbA1C, huyết áp và cholesterol
• Cơ thể có thêm nhiều năng lượng hơn
• Giảm căng thẳng, stress
• Đốt cháy calo, giúp giảm hay duy trì cân nặng
• Giữ khớp xương của bạn linh hoạt
• Tăng cường sức mạnh của cơ
• Cải thiện sự cân bằng, ngăn ngừa té ngã
• Giảm nguy cơ mắc bệnh lý tim mạch và đột quỵ.

Các loại hoạt động thể chất:

Hoạt động thể lực nào cũng có lợi cho sức khỏe, vì vậy bạn có thể thực hiện bất kỳ hoạt động yêu thích nào.

Tập thể dục với bạn bè hay người thân sẽ vui hơn

Có thể phân loại hoạt động thể lực vào 4 nhóm sau:

1. Tập thể dục Aerobic:

Tập Aerobic giúp tim khỏe mạnh
Mục tiêu: tập ít nhất 30 phút mỗi lần, ít nhất 5 lần một tuần.
Bắt đầu từ từ!
Ví dụ:
• Đi dạo
• Thể dục thẩm mỹ (trên sàn nhà, hoặc với ghế thể dục nhịp điệu)
• Xe đạp
• Tennis
• Khiêu vũ
• Làm vườn
• Chơi với cháu
• Bơi lội
• Quét sân
• Đánh golf…

2. Tập có kháng lực

Tập có kháng lực sẽ giúp duy trì và xây dụng khối cơ, cố gắng tập có kháng lực ít nhất 2 lần mỗi tuần

Những cách tập có kháng lực:
• Tập tạ, sử dụng máy ở phòng tập gym
• Sử dụng dây lò xo
• Leo cầu thang
• Thể dục thể hình, bao gồm: chống đẩy, đứng lên ngồi xuống
• Mang vác hàng hóa
• Làm vườn (như đào hoặc xới)
• Tập yoga và tập thái cực quyền…

3. Tập dãn cơ

Những bài tập dãn cơ giúp bạn linh hoạt và phòng ngừa sự co cứng.

Tập dãn cơ bất cứ lúc nào có thể:
• Tập dãn cơ cơ bản
• Yoga

4. Tập thăng bằng

Những bài tập cân bằng giúp bạn ổn định trên đôi chân của mình. Các bài tập này rất quan trọng, đặc biệt khi lớn tuổi

Tập hơn 3 ngày trong mỗi tuần
Những bài tập cân bằng
• Đi ngược hoặc đi ngang
• Đi bộ trên đường thẳng, chuyển từ gót tới ngón chân
• Đứng trên một chân
• Đứng lên từ một vị trí ngồi

Tập thể dục và đường huyết

Tập thể dục tác động đến đường glucose trong máu như thế nào là tùy thuộc vào thời gian hoạt động của bạn và một số yếu tố khác

Nếu bạn đang tiêm insulin hoặc uống thuốc điều trị đái đường, có một số lưu ý bạn nên thực hiện để tránh hạ đường huyết khi tập thể dục:

• Kiểm tra lượng đường trong máu trước khi tập thể dục. Nếu đường huyết dưới 100 mg/dl, bạn nên ăn một ít trái cây, bánh quy, hoặc uống một ly sữa hoặc nước trái cây.
• Kiểm tra lại đường trong máu sau khi tập thể dục để biết cơ thể của bạn đáp ứng với việc tập thể dục như thế nào
• Nên đem theo thức ăn nhẹ khi đi tập ở ngoài, trong thời gian kéo dài

Tập thể dục an toàn

Bạn nên khởi động, làm nóng cơ thể, tập dãn cơ, để tránh bị chấn thương trong lúc tập thể dục.
Khi bắt đầu kế hoạch tập thể dục, nên tập từ từ, tăng dần.

Bạn nên nói chuyện trong khi đang tập thể dục để đảm bảo rằng không tập quá sức.

Nếu bạn có những bệnh lý khác kèm theo hay đã có biến chứng của bệnh đái tháo đường, cần hỏi ý kiến của bác sĩ trước khi tăng cường hoạt động thể dục.

Bác sĩ sẽ giúp bạn chọn lựa cách thức tập luyên một cách an toàn

Khi có thể tập thể dục trong 10 phút ở cường độ thấp, nên tập thêm vài phút mỗi ngày cho đến khi đạt được mục tiêu.

Đối với hầu hết mọi người, đi bộ là một cách tốt để bắt đầu. Nếu bạn gặp khó khăn khi đi bộ, chọn những hoạt động như bơi lội, các bài tập trên ghế, đạp xe.

THUỐC ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

1. Thuốc hạ đường huyết uống

Có rất nhiều loại thuốc uống điều trị đái tháo đường, mỗi loại hoạt động theo một cách thức khác nhau để hạ đường trong máu.

Bệnh nhân có thể phải uống nhiều loại khác nhau, vì khi phối hợp, các nhóm thuốc sẽ có tác động hiệp đồng tốt hơn trong việc hạ đường trong máu

2. Insulin

Nhiều bệnh nhân đái tháo đường type 2 lâu năm cũng cần tiêm insulin. Điều này là do cơ thể giảm tạo ra insulin sau thời gian dài bị đái tháo đường.

Khi tiêm insulin, không có nghĩa là tình trạng bệnh nặng hơn. Đơn giản chỉ là tới lúc cần tiêm insulin để kiểm soát đường huyết.

Insulin không thể dùng bằng đường uống, bạn phải tiêm nó. Hãy yêu cầu điều dưỡng hướng dẫn cách tiêm insulin đúng cách

3. Theo dõi việc tuân thủ uống thuốc

• Bạn có thể uống thuốc điều trị đái tháo đường hoặc tiêm insulin cùng với thuốc điều trị các bệnh lý khác, như thuốc cao huyết áp và tăng cholesterol…
• Khi uống nhiều loại thuốc, bệnh nhân nên giữ kỹ toa thuốc
• Ghi lại những hướng dẫn quan trọng cho mỗi loại thuốc
• Uống thuốc theo sự hướng dẫn của bác sĩ
• Bảo quản thuốc ở nơi mát mẻ, khô ráo
• Nên sử dụng hộp chia thuốc
• Sử dụng đồng hồ báo thức, điện thoại cài chế độ nhắc nhở thời gian uống thuốc…để đảm bảo uống thuốc đúng giờ
• Gắn kết thời gian uống thuốc với thói quen công việc hàng ngày của bạn (ví dụ, uống thuốc ngay sau khi bạn đánh răng, bữa ăn…chẳn hạn).
• Sử dụng một bảng để ghi chép, theo dõi việc uống thuốc

NHỮNG YÊU CẦU KHI ĐI KHÁM BÁC SỸ

Để sống khỏe với bệnh tiểu đường, bạn cần phải đạt được tất cả các mục tiêu điều trị, trong đó có các chỉ số xét nghiệm sau.

Có rất nhiều xét nghiệm cơ bản cần phải thực hiện để theo dõi hiệu quả của quá trình điều trị

Sử dụng “ Bảng các chỉ số xét nghiệm “ ở trang bên dưới để theo dõi những mục tiêu điều trị.

Các chỉ số cần phải theo dõi:

HbA1c:

HbA1c là chỉ số cho chúng ta biết mức đường huyết trung bình trong khoảng 2- 3 tháng vừa qua. HbA1c có thể qui đổi sang chỉ số đường huyết trung bình.

Huyết áp:

Đo huyết áp mỗi lần khám bệnh

Lipid máu: là mỡ trong máu

Có 3 dạng mỡ trong máu:
• HDL: High density lipoprotein – là một loại mỡ tốt, nó giúp lấy bớt đi các mãng xơ vữa trên lòng mạch máu.
• LDL: Low density lipoprotein – là loại mỡ xấu, gây xơ vữa mạch máu
• Triglycerides: cũng là loại mỡ xấu khác. Mỡ xấu tăng trong máu có thể gây tắc các mạch máu.

Cân nặng

Đo cân nặng mỗi lần khám bệnh

Đo microalbumin niệu ( vi đạm niệu)

Chỉ số albumin trong nước tiểu giúp đánh giá chức năng thận hoạt động như thế nào

Khám bàn chân

Bạn nên cởi giày mỗi lần gặp bác sĩ

Yêu cầu bác sĩ thăm khám bàn chân khi có các vết trầy xước, bóng nước hay sưng đỏ, đau…

Bác sĩ cũng sẽ thăm khám bàn chân toàn diện để tìm kiếm các dấu hiệu của biến chứng thần kinh ít nhất mỗi năm một lần.

Chuẩn bị trước khi đi khám bệnh

• Viết ra những câu hỏi
• Mang theo viết, giấy để ghi chú
• Đi cùng người thân hay bạn bè, họ có thể giúp bạn theo dõi những hướng dẫn quan trọng
• Mang theo tất cả đơn thuốc, thuốc, hay thực phẩm chức năng , vitamin mà bạn đang uống, đưa ra cho bác sĩ xem khi khám bệnh.
• Nếu bạn không muốn mang theo mọi thứ, hãy viết tất cả ra giấy.

Kiến thức cơ bản về thuốc

Một số câu hỏi về thuốc bạn có thể hỏi bác sĩ khi khám bệnh:
– Thuốc này trị bệnh gì?
– Uống thuốc vào lúc nào là tốt nhất?
– Thời điểm nào tốt nhất để thử đường huyết?
– Có những thực phẩm nào tôi không nên ăn khi tôi dùng thuốc này?
– Tôi có thể uống rượu với thuốc này không?
– Thuốc này uống chung với thuốc khác được không?
– Uống thuốc này có lái xe được không?
– Thuốc có tác dụng phụ gì không? Tôi phải làm gì khi có tác dụng phụ xảy ra?
– Lỡ quên uống thuốc thì phải làm sao?…

ĐI DU LỊCH – SỐNG KHỎE VỚI BỆNH TIỂU ĐƯỜNG

Khi bị bệnh đái tháo đường, bạn vẫn có thể đi bất cứ nới đâu, làm bất cứ việc gì. Chỉ cần bạn lập kế hoạch kỹ càng cho mỗi chuyến đi

Trước khi đi, hãy lấy 2 tờ giấy từ bác sĩ: một bức thư và một toa thuốc

Lá thư này sẽ liệt kê những gì bạn cần làm cho bệnh đái tháo đường .

Bạn cần toa thuốc để đảm bảo đủ thuốc cho suốt chuyến đi của mình

Mẹo đi du lịch quan trọng:

• Luôn luôn đeo một chiếc vòng tay về bệnh tiểu đường hoặc vòng cổ.
• Đem theo gấp đôi lượng thuốc uống, insulin, que thử đường huyết bạn nghĩ rằng bạn sẽ cần trong một túi
  Giữ túi này bên người mọi lúc cho dù bạn đi du lịch bằng máy bay, xe, thuyền, xe đạp hoặc đi bộ.
• Luôn mang theo đồ ăn nhẹ để tránh hạ đường huyết
• Luôn có một ít nước trái cây, đường hoặc kẹo để xử trí hạ đường huyết
• Trước một chuyến đi dài, bạn nên xét nghiệm để chắc chắn rằng đường huyết của mình đã được kiểm soát tốt trước khi đi.
• Cố gắng giữ thói quen sinh hoạt hàng ngày của bạn
• Tuân thủ chế độ điều trị bệnh đái tháo đường của bạn khi đi du lịch: kiểm tra đường huyết thường xuyên.

PHÒNG NGỪA CÁC BIẾN CHỨNG CỦA BỆNH TIỂU ĐƯỜNG

Bệnh đái tháo đường đặt bạn vào tình huống có nguy cơ mắc nhiều biến chứng. Tuy nhiên, chúng ta có thể phòng ngừa được biến chứng của bệnh đái tháo đường bằng cách kiểm soát đường huyết.

Nếu bạn không đạt được mục tiêu cho các chỉ số: HbA1c, huyết áp, mỡ máu, hãy trao đổi với bác sĩ để thay đổi phác đồ điều trị.”

Dưới đây là những biến chứng của bệnh đái tháo đường thường gặp nhất, nếu bạn nghĩ rằng mình đã có một trong những biến chứng đó, hãy khám bác sĩ càng sớm càng tốt.

Bệnh tim và mạch máu:

Biến chứng tim mạch dẫn tới nhồi máu cơ tim và tai biến mạch máu não

Bệnh lý mắt do đái tháo đường

Bệnh lý mắt do đái tháo đường thường gặp nhất là bệnh lý võng mạc.

Bệnh nhân bị đái tháo đường có nguy cơ cao mắc các bệnh lý về mắt khác: tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, và mất thị lực.
Bạn cần khám mắt và chụp đáy mắt ít nhất mỗi năm một lần.

Bệnh thận do đái tháo đường

Đường huyết tăng cao gây tổn thương thận, làm giảm khả năng lọc, loại bỏ các chất thải ra khỏi cơ thể.

Biến chứng thần kinh

Tổn thương các dây thần kinh gây châm chích, đau, rát buốt, tê bì, mất cảm giác ở 2 chân hay tay. Nếu không được điều trị thích hợp rất dễ gây đoạn chi.

Biến chứng thần kinh có thể gây ra những vấn đề về tiêu hóa như: đầy bụng, tiêu chảy hay táo bón.

Mặc khác, tổn thương thần kinh còn gây rối loạn chức năng tình dục cho cả nam giới và nữ giới.

Nghe kém

Giảm thính lực có thể xảy ra trên mọi lứa tuổi, rất thường gặp trên bệnh nhân đái tháo đường.
Thông thường, bạn bè hay người thân trong gia đình phát hiện tình trạng này sớm nhất. .

Những dấu hiệu của mất thính lực, bao gồm:

– Thường yêu cầu người khác lập lại câu hỏi
– Gặp khó khăn trong cuộc trò chuyện với nhiều người
– Nghĩ rằng những người khác nói lầm bầm
– Không nghe rõ ở những nơi ồn ào,
– Nghe không rõ giọng nữ hay giọng em bé
– Thường vặn to volume Tivi hay radio
Nếu bạn nghĩ mình có vấn đề với thính lực, hãy khám bác sĩ và cần sự giúp đỡ của người thân trong gia đình trong giao tiếp

Sống khỏe với bệnh tiểu đường: Biến chứng răng miệng

Nếu bạn bị bệnh đái tháo đường, bạn rất dễ bị biến chứng gây tổn thương răng và lợi. Đường huyết tăng cao rất dễ gây sâu răng, viêm nướu, bệnh nha chu.

Do vậy, nếu có bất cứ vấn đề nào về răng lợi, hãy khám nha sĩ ngay.

Trầm cảm do bệnh tiểu đường

Trầm cảm rất thường gặp ở người lớn. Đôi khi chúng ta cảm thấy buồn bã, điều đó bình thường, nhưng nếu buồn bã kéo dài hơn 2 tuần, bạn cần khám bác sĩ để được tư vấn, điều trị.

Hạ đường huyết là biến chứng cấp tính, nguy hiểm, bạn nên học cách xử lý tình huống hạ đường huyết

TÀI LIỆU:
Tài liệu này được biên tập từ tập sổ tay “ Living Heathy with Diabetes” của Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ.
Người biên tập: Bác sỹ chuyên khoa 2 Ngô Thế Phi – Trưởng khoa Nội Tiết Bệnh Viện Thành Phố Thủ Đức.
Để tìm hiểu thêm về kiến thức bệnh đái tháo đường, các bạn có thể truy cập website: www.daithaoduong.com

BÀI VIẾT ĐỌC THÊM

• Hướng dẫn tập thể dục an toàn cho người tiểu đường
• Cách chọn thực phẩm cho bệnh nhân đái tháo đường
• Đái tháo đường thai kỳ
• Có nên sử dụng các thuốc trị tiểu đường trên mạng
• Bạn cần làm gì khi biết mình bị đái tháo đường